We leven in een adembenemende tijd, waarin we in toenemende mate ondergedompeld worden in de wereld van de digitale media. Dat heeft ook impact op het onderwijs. Op een positieve wijze. Tenminste, in de optiek van Wim Westera, hoogleraar Educatieve Media aan de Open Universiteit.
Op MBO City liet Westera op overtuigende wijze zien dat wij, het product van 100.000 jaar moderne mens, niet zonder media kunnen. Sterker nog: media zijn een wezenlijk onderdeel van ons en maken ons aldus volwaardig. De digitalisering van onze samenleving gaat uiteraard niet voorbij aan onze scholen. Er wordt dan ook veel geschreven over onderwijs en ICT. Of liever: onderwijs en media. Want hoogleraar en auteur Wim Westera vindt de term ICT te beperkend. ‘Media zijn slimme uitvindingen van de mens waarmee we onze gedachten kunnen vastleggen en waarmee we kunnen communiceren. Daaronder vallen ook spraak en het alfabet. Daarmee kun je immer, van generatie op generatie, kennis overdragen, zodat je niet steeds het wiel opnieuw hoeft uit te vinden. We zijn eigenlijk het product van 100.000 jaar moderne mens.’
Mislukte pogingen
We hoeven echter niet al te ver in de geschiedenis terug te gaan om de moeilijke relatie tussen onderwijs en media te illustreren. ‘Rond 1910 wilde Edison het fenomeen film naar de scholen brengen’, vertelt Westera. ‘Hij was een optimist: boeken zouden we niet meer nodig hebben.’ Maar Edisons ideaal stuitte op een weerbarstige praktijk: de camera’s waren te groot en te lawaaierig en vlogen al te vaak in brand. Ook een volgende ontwikkeling, de testmachine van Pressey (1920) was geen lang leven beschoren. ‘Je kreeg tien multiple choice vragen. Had je ze allemaal goed, dan rolde er een snoepje uit’, aldus Westera. Leuk bedacht, maar er was in die tijd veel werkloosheid. ‘Docenten voelden zich bedreigd. En dus gebeurde het niet.’ Ook de radio (1930) was geen succes (‘Dat praten kunnen wij ook zelf’, aldus de docenten), net als de televisie (te klein scherm voor een grote klas).
Conservatisme
Er volgden nog meer decennia en pogingen, maar tevergeefs. ‘Er hangt iets van conservatisme in het onderwijs’, stelt Westera. ‘Mooi voorbeeld is de balpen. Die heeft er veertig jaar over gedaan om in het onderwijs te landen. Zo’n pen was niet goed voor je schrijfhouding, vond men. Onderwijs geven is te vergelijken met boer zijn: je werkt cyclisch, waarbij je niet teveel risico durft te nemen.’
Mediarevolutie
Kijkend naar de tijdlijn meet de periode van de komst van het internet tot nu misschien ‘één enkel pixeltje’, aldus Westera. ‘Dan moet je wel fors inzoomen.’ Toch gebeurt er in dat ene pixeltje onwaarschijnlijk veel. ‘Dit is echt een revolutie, the digital turn. De helft van alle wereldburgers is online. Er zijn 1,6 miljard Facebookgebruiker, 5 miljard mobiele telefoons. In bepaalde gebieden is de kans dat je een mobiel bezit groter dan dat je schoon drinkwater tot je beschikking hebt.’
Cognitieve protheses
Wat betekent dit voor onze cognitie? Een complexe vraag, simpelweg omdat de relatie tussen cognitie en media complex is. Westera tracht deze relatie te omschrijven aan de hand van zijn bril. ‘Zonder mijn bril ben ik mezelf niet’, stelt hij. ‘Mijn bril is mijn externe perceptieversterker. Het is geen hulpmiddel om beter te zien, maar een onlosmakelijk deel van wie ik ben: door mijn bril heb ik volwaardig zicht. Ook media kunnen we zien als extensies, als cognitieve protheses van onszelf. Een tablet is geen handig instrument, zoals een cirkelzaag dat bijvoorbeeld wel is. Media hebben zelf een grote invloed op de didactiek. Ze kunnen zorgen voor nieuwe didactiek. We hebben dan ook een superieure mediageletterdheid nodig om de media te integreren in ons handelen.’
Als we dat op adequate wijze doen, zijn tablets geen bron van onrust. En we kweken er ook geen toekomstige kluizenaars mee. ‘Je staat voortdurend in contact met anderen’, aldus Westera. ‘Zo’n tablet is sociaal én intelligent, want je kunt er van alles mee opzoeken.’ Zet digitale media echter niet altijd en overal in. ‘Bij gymles krijg je ook oefeningen om op één been te staan, in plaats van op twee. Dat heeft een functie. En zo zijn er ook allerlei oefeningen en lessen te bedenken waarbij die tablet even uit moet.’
Lees andere bijdragen van MBO City 2016 in het dossier