COLUMN | Iedereen gelijk behandelen: het klinkt zo mooi. Gratis leermiddelen. Gratis laptop. Ook mbo-instellingen adverteren daarmee. Dat past in een trend. De stichting Leergeld deed aan het eind van de zomer een dringende oproep aan de politiek: ‘Waarom wel gratis schoolboeken, maar geen gratis laptops?’, vraagt Gaby van den Biggelaar, directeur-bestuurder van Leergeld Nederland.
Veel scholen stellen een laptop verplicht. Dat kost ouders tussen de 200 en 1.000 euro. Dat is een fors bedrag. Gelukkig kunnen ouders die het niet kunnen betalen terecht bij de Stichting Leergeld. In 2023 verstrekte zij maar liefst 20.000 laptops. Gratis laptops zijn op het eerste gezicht een sympathiek idee. Er hangt echter een fors prijskaartje aan. Om alle middelbare scholieren te voorzien van een laptop, is de Rijksoverheid 200 miljoen euro kwijt. Dat is veel geld én voor dat je dat uitgeeft is de vraag op zijn plaats: ‘Helpt dit nu de kansengelijkheid?’
Om mensen gelijke kansen te geven, moet je ze ongelijk behandelen. En dat doen we echt elke dag. Ook in het onderwijs. Een zieke student mag thuis lessen volgen. Een leerling met ADD krijgt langer examentijd. Voor een hoogbegaafd kind zijn er extra uitdagingen. Dat vinden we heel normaal. Maar als het over schoolboeken en laptops gaat, vinden we in Nederland opeens dat die voor iedereen gratis moeten zijn. Laten we dat idee eens loslaten. En het geld dat overblijft inzetten om echt gelijke kansen te creëren. Voor álle leerlingen in Nederland.
Bovenstaande illustratie (bron: Interaction Institute for Social Change, Angus Maguire, interactioninstitute.org madewithangus.com) maakt het meteen inzichtelijk. Bij een gelijke behandeling (iedereen één kistje) help je ook de mensen die het niet nodig hebben. En mensen die het echt nodig hebben, help je onvoldoende. Als je echt effectief wil zijn, kies je voor een ongelijke behandeling: iemand krijgt twee kistjes, iemand één kistje en iemand géén kistje. Ongelijk en niet eerlijk. Maar wel redelijk, rechtvaardig en effectief.
In Nederland groeit 1 op de 10 kinderen op in armoede. Dat geeft op school vrijwel altijd vanaf het begin een flinke achterstand. Omdat er thuis geen rustige ruimte is om te leren bijvoorbeeld. Geld voor huiswerkondersteuning of examentraining? Vergeet het maar. Natuurlijk hebben deze leerlingen extra steun en hulp nodig voor een eerlijke start. Geef hen dus zeker gratis schoolboeken en een gratis laptop. Met 52 miljoen euro komen we al een heel eind. Maar gratis schoolboeken en laptops voor álle leerlingen? Dan zijn we in eigen land qua kansengelijkheid terug bij af. En in totaal 468 (!) miljoen euro extra armer op de onderwijsbegroting.
De Stichting Leergeld verstrekt 20.000 laptops op jaarbasis. Goed om te weten is dat er 947.994 leerlingen in het voorgezet onderwijs zijn. Dus 2% van de vo-leerlingen krijgt een gratis laptop, omdat ouders die niet kunnen betalen. Moeten we dan alle leerlingen een gratis laptop geven? Dat is wel eerlijk, maar is dat ook effectief?
Gratis laptops zouden de Rijksoverheid 200 miljoen euro aan belastinggeld kosten. Dat geld wordt uit de onderwijsbegroting gehaald en kan dus niet besteed worden aan extra docenten om de werkdruk in het onderwijs te verlichten of aan de verbetering van de onderwijskwaliteit. Overigens: gratis schoolboeken voor alle leerlingen kost 320 miljoen euro per jaar. En daar kun je ook dezelfde redenering op loslaten. Help alleen die ouders die het echt niet kunnen betalen. (De enige die echt voordeel hebben van de gratis schoolboeken zijn de uitgevers. Het leidt ook tot een grote verspilling, maar dat bewaar ik voor een andere column).
Dus mijn antwoord op de vraag van Gaby van den Biggelaar ‘Waarom wel gratis schoolboeken, maar geen gratis laptops?’ Is: ‘We stoppen met gratis schoolboeken en alleen mensen die het niet kunnen betalen krijgen gratis schoolboeken en een gratis laptop.’
Rob Neutelings is bestuurder bij Curio, de beroepsopleider van West-Brabant. Hij schreef deze column op persoonlijke titel.