Welke rol heeft school bij het versterken van de mentale weerbaarheid van jongeren? En welke handvatten kun je studenten geven om mentaal gezond te blijven? Experts van ROC Friese Poort gingen over deze vragen in gesprek met staatssecretaris Van Ooijen, presentator Klaas van Kruistum en koningin Máxima.
Emmeloord, donderdag 3 november. Terwijl in bijna alle lokalen op deze vestiging van ROC Friese Poort studenten in het kader van de Take Over van Young Impact workshops volgen over mentale gezondheid, is er één ruimte zónder studenten. Maar in het gesprek dat zich hier ontspint gaat het wel voortdurend over hen. Op een zorgelijke toon zelfs. Het gespreksonderwerp is namelijk de mentale gezondheid van jongeren in het algemeen en die van mbo-studenten in het bijzonder.
Diverse onderzoeken tonen aan dat veel jongeren – met name meisjes – mentale klachten ervaren. Het praten over die klachten is vaak taboe. Dat merkt ook Alien Stuifzand, als maatschappelijk werker verbonden aan ROC Friese Poort. ‘Met name door corona hebben veel van deze jongeren een mentale achterstand. Er is veel onzekerheid en eenzaamheid. Studenten weten niet meer hoe ze zich verhouden ten opzichte van hun docenten en bij wie ze over hun gevoelens kunnen praten.’
‘Onze docenten hebben nu echt andere klassen tegenover zich’, voegt Durk Bijma, directeur van de Friese Poort-vestiging in Emmeloord, toe. ‘Studenten lijken de sociale spelregels niet meer te kennen. Als je ze aanspreekt, voelen ze zich direct aangevallen. Het zijn nu vooral individuen. Die bovendien een negatief zelfbeeld hebben. En dan komen er ook nog allerlei zaken op deze jongeren af waarvoor zij geen oplossing hebben: het milieu dat niet meer goed komt, oorlog. Daar worden ze onzeker van.’
Gelatenheid
Die onzekerheid leidt bij diverse jongeren tot vluchtgedrag. Ze ontsnappen aan de werkelijkheid door series te bingewatchen, de virtuele werkelijkheid van games en social media te omarmen of door hun toevlucht te nemen in drugs, drank en vechtpartijen. Sommigen sluiten zich zelfs letterlijk af van de buitenwereld. Motivatie voor de opleiding is er dan nauwelijks. Dat merkt ook Angelien Visser. Zij werkt bij het Student Service Centrum van ROC Friese Poort. Studenten kunnen bij het SSC terecht voor ondersteuning bij hun opleiding, maar ook als het gaat om hun mentale gezondheid. ‘Vóór corona maakten studenten die bij me aanklopten zich zorgen: ik wil met mijn opleiding stoppen – wat nu? Nu halen ze vooral hun schouders op. Er is veel gelatenheid; ze missen die stip op de horizon. Vandaar dat we het SSC ook steeds onder de aandacht brengen, ook bij de ouders en verzorgers van onze studenten. Zij weten dat ze hier terecht kunnen voor hulp.’
Brede Vorming
Een van de manieren waarop ROC Friese Poort die gelatenheid wil doorbreken en haar studenten mentaal weerbaarder wil maken, is het programma Brede Vorming. Met dit programma, dat een eigen practoraat kent, wil ROC Friese Poort studenten opleiden tot ‘wendbare, empathische, ondernemende mensen die waardenvast kunnen en durven handelen’. Je kunt bij dit programma allerlei workshops en trainingen volgen, op ‘empathie-avontuur’ gaan, maar ook op andere manieren draagt ‘Brede Vorming’ bij aan persoonsvorming en socialisering, de twee pijlers van dit programma. Stéphanie Reijntjens, programmaleider Brede Vorming, geeft hiervan een verrassend voorbeeld: een pingpongtafel, geplaatst in een van de hallen. ‘Rondom die tafel vinden allerlei ontmoetingen plaats. Juist door iets met elkaar te doen, wordt het gemakkelijker om elkaar te steunen. Dat werkt beter dan dat je tegenover elkaar zit in een klaslokaal en geforceerd het gesprek probeert te starten.’ ‘Onze school moet ook nog meer een community zijn’, vindt Bijma. ‘Dat is een van de lessen die corona ons geleerd heeft. In die tijd baalden veel studenten dat ze niet naar school konden. Want hier speelt een belangrijk deel van hun sociale leven af. Dat kun je als school faciliteren door ontmoetingsplekken in te richten. Maar zoals gezegd moeten deze jongeren wel weer leren om met elkaar en met hun docenten om te gaan. Ze zijn te lang uit de running geweest.’
Bij sommige studenten is de drempel om na corona weer naar school te gaan zelfs zo hoog dat ROC Friese Poort voor hen een aparte klas heeft opgezet: de Challenge Klas, voor studenten ‘met afstand tot onderwijs’. Deze studenten krijgen extra begeleiding om toch weer te ‘landen’ in de school. ‘Het lijntje met school is voor deze groep erg kwetsbaar’, voegt Bijma toe. ‘We moeten sommige van deze studenten bij wijze van spreken thuis ophalen om ze toch weer in het onderwijs te krijgen…’
Het goede voorbeeld geven
Bij het gesprek is ook presentator Klaas van Kruistum aanwezig. Van Kruistum is onder meer bekend van het programma ‘Klaas kan alles’, maar hij heeft vandaag de mbo-studenten verteld dat ook hij vaak fouten maakt en twijfels heeft. Daar moet je gewoon over kunnen praten, vindt hij. ‘De sleutel daarbij is jezelf kwetsbaar opstellen. Leg uit dat ook jij sommige met name nieuwe dingen spannend vindt. Dat anderen je dan kunnen helpen door de veiligheid te bieden om het tóch te proberen. En als het niet lukt, is het niet erg.’ Van Kruistum hoopt dat hij door het goede voorbeeld te geven jongeren kan aanzetten over hun gevoelens te praten. Een ambitie die hij deelt met alle aanwezigen bij dit gesprek, de koningin en de staatssecretaris inclusief.
Mooi weer spelen
Toch blijft het aangaan van een gesprek over mentale gezondheid moeilijk. Koningin Máxima vertelt dat zij bij de workshop die zij voorafgaande aan dit gesprek bijwoonde merkte dat studenten bang waren om echt de diepte in te gaan. ‘We hebben niet geleerd om onze gevoelens echt te benoemen. Het blijft bij termen als “boos” of “verdrietig”. Als je het nou kunt benoemen, dan kun je er wat aan doen.’ ‘Daar proberen we met onze studenten ook aan te werken’, haakt Visser in. ‘We helpen hen met het verwoorden van hun gevoelens aan hun ouders, vrienden en andere naasten. Veel studenten willen een ander niet met hun probleem opzadelen. Maar er tóch over praten, is vaak de eerste, belangrijke stap. Je hoeft niet altijd mooi weer te spelen.’
Het is een uitspraak die koningin Máxima ter harte neemt. Twee dagen na dit gesprek ontvangt dagblad AD een open brief van haar hand waarin ze jonge mensen oproept over hun problemen te praten en hun gevoelens te delen met vrienden of familie. Máxima vraagt hierin volwassenen die invloed hebben op jongeren, zoals ouders, docenten en rolmodellen, het goede voorbeeld te geven. ‘Help onze jongeren goed op weg. Vorm samen een steunnetwerk en help jongeren te leren omgaan met tegenslag, verdriet en stress’, schrijft ze.
Signaleren, vragen naar
Durven benoemen is één kant van de medaille. Durven vragen naar de gevoelens van iemand, is de andere kant. Máxima onderstreept in haar open brief niet voor niets de rol die docenten hierbij hebben. Want zij kunnen naast het vakmanschap ook de mentale weerbaarheid vergroten, iets wat ook staatsecretaris Van Ooijen onderstreept tijdens dit gesprek. Eerder deze dag sprak hij met onder meer gemeenten, GGD’en, kennisinstituten, jongerenorganisaties en sport- en cultuurorganisaties over de landelijke aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’. Jezelf kwetsbaar opstellen en zo de deur openen voor de student om hetzelfde te doen is één, maar als docent moet je ook het gesprek kunnen aangaan, vindt Van Ooijen. En voorafgaande daaraan dien je oog te hebben voor eventuele mentale klachten. ‘Daarvoor moet de docent wel toegerust zijn’, onderstreept Bijma. ‘Ons SSC ondersteunt hen hierbij. Maar er zou ook aandacht voor moeten zijn bij de lerarenopleidingen. Want als je ergens invloed hebt, is het op school.’
Lees ook: Verrassingsbezoek koningin Máxima aan ROC Friese Poort