Burgerschapsonderwijs staat vaak los van vakonderwijs. Een onwenselijke situatie, aldus docent Nederlands Reinhilde Duyverman van ROC Midden Nederland. ‘Ik voel meer voor een geïntegreerde aanpak.’
door: Hans Zijlstra
Het belang van burgerschapsonderwijs staat volgens Reinhilde buiten kijf. ‘Welke kant je ook opkijkt in het onderwijs, je komt altijd in aanraking met de maatschappij. We leren onze studenten hoe ze daarin kunnen functioneren, wie ze zelf zijn en welke invloed de maatschappij op hen heeft.’ Bij ieder vak zouden daarom elementen van burgerschap aan de orde moeten komen. ‘Het mooiste is als je het kunt verweven met je onderwijs.’
Docententeams
In de praktijk blijkt dat echter meestal niet het geval te zijn. Binnen de drievoudige kwalificatie voor het mbo – vakonderwijs, voorbereiden op vervolgonderwijs en burgerschap – komt het laatste onderdeel er nogal bekaaid vanaf. ‘Er zijn allerlei pogingen om het beter op de kaart te zetten,’ legt Reinhilde uit, ‘ook vanuit de politiek, maar die blijven vaak in de beleidssfeer hangen.’ Wat zou er dan moeten gebeuren? ‘Het moet van onderaf komen, vanuit de docententeams.’
Beroepsthema’s
Zelf had ze als docent nooit veel te maken met burgerschapsonderwijs. Dat was vooral het domein van voormalige geschiedenisdocenten. ‘Zij hadden een eigen programma, dat in leerjaar 1 werd afgerond. Het onderwijs was zo vormgegeven dat de vakken van elkaar gescheiden waren.’ Door een onderwijsvernieuwing binnen het ROC zijn de schotten tussen de vakken inmiddels verwijderd. Een gunstige ontwikkeling: ‘We werken nu met beroepsthema’s waar burgerschap onderdeel van is.’
Ondersteunende vaardigheden
Verder kijken dan haar eigen vak was een belangrijke reden om zich aan te sluiten bij de Werkplaats Burgerschap. ‘Het mooie van de werkplaats is dat we instrumenten ontwikkelen waar collega’s in het hele land iets aan hebben. Vanuit mijn vak wilde ik daar een bijdrage aan leveren. Mijn streven is om Nederlands en burgerschap echt te laten samensmelten.’ Vaak gaat het daarbij om ondersteunende vaardigheden: goed lezen en betrouwbare bronnen kiezen. ‘We vragen onze studenten bij de opleiding tot onderwijsassistent bijvoorbeeld om twee weken lang het onderwijsnieuws bij te houden, in het kader van loopbaanbegeleiding,’ licht Reinhilde toe. Na een korte presentatie gaan ze in discussie over een prikkelende stelling.’ Het gaat er dan om een duidelijk standpunt in te nemen en de bijbehorende argumenten te analyseren. ‘Dat zijn vaardigheden die ze ook elders binnen de opleiding moeten laten zien.’
Professionele dilemma’s
Binnen de werkplaats ging ze daar verder mee. Ze beschreef onder andere casussen voor de opleiding tot onderwijsassistent over persoonlijke en professionele dilemma’s waar studenten mee te maken krijgen. Bijvoorbeeld over een student die invalwerk doet tijdens een stage en daardoor achterloopt met haar eigen opdrachten. ‘Door het invalwerk voldoet de student aan een maatschappelijke vraag, maar niet aan de eisen van de opleiding. Hoe ga je daar mee om? Belangrijk is dat de studenten goed naar elkaar luisteren bij het bespreken van dergelijke dilemma’s.’
Een geïntegreerde aanpak lijkt geschikt voor versteviging van het burgerschapsonderwijs. Vanuit beroepsthema’s kunnen mbo studenten het gesprek over hun rol in de maatschappij aangaan. ‘We kunnen daar allerlei werkvormen aan vastknopen, waardoor de studenten echt zelf aan zet zijn met kritisch denken.’ Zodat het een vanzelfsprekend onderdeel wordt van het beroepsonderwijs.
Reinhilde Duyverman is docent Nederlands bij de opleiding Pedagogisch Werk en Onderwijs van ROC Midden Nederland. Kijk voor meer informatie over de onderzoekswerkplaats op www.werkplaatsburgerschap.nl. Op 23 januari 2023 wordt een conferentie georganiseerd in Utrecht. Hier zullen opbrengsten, voorbeelden en geleerde lessen worden gepresenteerd.
Lees ook: Praktijkvoorbeelden maken burgerschapsonderwijs effectiever